Uno dei metodi a disposizione degli archeologi per datare un sito, una zona oppure un complesso come un paese o un accampamento è la dendrocronologia.
Il termine, proveniente dalle parole greche δέντρο, cioè albero, e χρόνος, cioè tempo, descrive la procedura di analisi della sequenza continua degli anelli di accrescimento presenti all’interno del tronco di un albero, ciascuno dei quali corrisponde a un anno trascorso e si diversifica dagli altri in forma e colore in base alle condizioni ambientali e meteorologiche presenti durante il suo anno di crescita.
Un anno di pioggia abbondante corrisponde a un anello spesso all’interno del tronco di tutti gli alberi della zona, un incendio, invece, tinge di grigio e nero l’anello del suo anno.
Seguendo questa logica e abbinando certi anelli a degli eventi conosciuti, come una grande alluvione nella zona o sempre un incendio, è possibile costruire una catena sequenziale cronologica di anelli lunga centenni e datare siti archeologici di migliaia di anni fa. Malgrado si tratti di un metodo raramente applicabile, dato che richiede non solo la preservazione almeno parziale di una sezione trasversale di tronco ma anche la presenza in archivio di una catena di anelli di accrescimento per la specie di albero e la zona, si rivela incredibilmente utile in casi di siti preistorici e in altri casi di scarsa o inesistente documentazione storica.
Nell’uso di un tale metodo, basato principalmente sulla casualità, sulla scarsa probabilità di trovare tronchi di alberi perfettamente preservati per migliaia di anni dai quali estrarre una sequenza, intravedo la capacità dell’essere umano di organizzare qualcosa di apparentemente caotico, di riconoscere uno schema nella casualità e di trarre significato da qualcosa che non era mai destinato a
diventare significante. In essa vedo anche l’infinita memoria della natura che conta il tempo in modo visibile e irreversibile dal primo momento che un albero sia cresciuto sulla terra.
Penso, infine, che forse fra migliaia di anni, un tronco sepolto nel fondale di un lago terrà il conto dell’anno in cui sono nata, di quello in cui ho cominciato l’università e quello in cui è morta mia nonna. E mi chiedo quali forme e quali colori avrà la catena che simbolizzerà la mia vita nella sequenza di anelli nel tronco del cipresso che guardo dal balcone della casa dei miei genitori.
Μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι για να χρονολογήσουν μια τοποθεσία,
έναν ευρύτερο χώρο, ένα χωριό, έναν καταυλισμό περιοδικής κατοίκησης, είναι η
δενδροχρονολόγηση. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην ανάλυση της συνεχούς διαδοχής
δακτυλίων στο εσωτερικό των κορμών των δέντρων καθένας από τους οποίους αντιστοιχεί στο
πέρας ενός έτους και διαφέρει από τους υπόλοιπους ανάλογα με τις καιρικές και
περιβαλλοντικές συνθήκες του έτους του. Ένας βροχερός χρόνος αντιστοιχεί σε έναν παχύ
δακτύλιο στο εσωτερικό κάθε δέντρου της περιοχής ενώ μια πυρκαγιά χαράζει με χρώμα μαύρο
τον δακτύλιο του έτους της. Ακολουθώντας τη λογική αυτή και αντιστοιχίζοντας τους δακτυλίους
με γνωστά ή καταγεγραμμένα γεγονότα μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια χρονολογική αλυσίδα
δακτυλίων εκατοντάδων ετών και να χρονολογήσει αρχαιολογικούς χώρους δεκάδων χιλιάδων
ετών. Παρότι πρόκειται για μια μέθοδο σπάνια εφαρμόσιμη, καθώς προϋποθέτει τουλάχιστον
μερική διατήρηση της διατομής ενός κορμού αλλά και μια προϋπάρχουσα αλυσίδα δακτυλίων
για την περιοχή στο αρχείο, αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμη σε περιπτώσεις προϊστορικών
τοποθεσιών ή άλλων περιπτώσεων για τις οποίες δεν σώζονται γραπτές πηγές. Στη χρήση μιας
τέτοιας μεθόδου, που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην τυχαιότητα, στην μηδαμινή πιθανότητα να
βρεθούν κορμοί δέντρων τέλεια διατηρημένοι για χιλιάδες χρόνια και μάλιστα αρκετοί για να
δημιουργηθεί μια διαδοχική αλυσίδα βλέπω την ικανότητα του ανθρώπου να οργανώσει κάτι
φαινομενικά χαώδες, να εντοπίσει ένα μοτίβο στην τυχαιότητα και να μεταφράσει σε
σημαινόμενο κάτι που δεν προορίστηκε ποτέ να γίνει σημαίνον. Βλέπω, ακόμα, την αέναη
μνήμη της φύσης να μετράει το χρόνο ορατά και αμετάκλητα από την πρώτη στιγμή που
φύτρωσε ένα δέντρο στο έδαφος. Σκέφτομαι, τέλος, πως ίσως χιλιάδες χρόνια από σήμερα,
κάποιος κορμός στον πάτο μιας λίμνης θα κρατάει το μέτρημα της χρονιάς που γεννήθηκα, της
χρονιάς που έμαθα ότι πέρασα στο πανεπιστήμιο και εκείνης που πέθανε η γιαγιά μου. Και
αναρωτιέμαι ποια σχήματα, άραγε και ποια χρώματα θα έχει η αλυσίδα που συμβολίζει τη ζωή
μου στη διαδοχή των δακτυλίων του κυπαρισσιού που κοιτάζω όταν βγαίνω στο μπαλκόνι του
πατρικού μου.
